बुधवार, २७ नोव्हेंबर, २०१३

अपघात, एक नव्हे दोन

मागच्या बुधवारची गोष्ट.  घरातून बाहेर पडून माझ्या क्लिनिककडे  चालत निघाले होते. नेहरू मेमोरियल हॉलच्या चौकात, सुप्रिया हॉटेल समोर, एक तरुणी अचानक  दुचाकी वाहनाचा जोराचा धक्का लागून रस्त्यावर पडताना दिसली. मी धावत तिला उचलायला गेले. आसपास बरीच गर्दीही जमली. आम्ही तिला उचलून समोरच्या दुकानात बसवले व पाणी दिले. मी डॉक्टर आहे, हे सांगून सूत्रे हातात घेतली व तिची तपासणी केली. मुलीच्या कंबरेला थोडा मुका मार लागला होता, पण तिच्या जिवाला काही धोका नव्हता.

वरकरणी जरी काळजी करण्यासारखे काहीच नसले, तरी  तिच्या घरच्या कोणाला तरी बोलावून त्यांच्याकडे तिला सुपूर्द करावी अथवा पोलिसांनीच तिला तिच्या घरी पोहोचवावे, असा सल्ला मी वाहतूक पोलिसांना दिला. गंमत म्हणजे ती तरुणी त्या गोष्टीला काही केल्या  तयार होईना. 'माझ्या आई-वडिलांना अपघाताबद्दल काहीही सांगू नका', अशा हात जोडून विनवण्या करू लागली. 'मला फारसे काहीही झालेले नाही व माझी मी घरी जाईन' असा आग्रह तिने धरला. तिच्या अशा भूमिकेमुळे गर्दीतल्या सर्वांच्याच मनात डोकावलेल्या वेगवेगळ्या शंका त्यांच्या चेहऱ्यावर दिसू लागल्या.

मी तिला विचारले, "आई वडिलांना कळवायला का नको म्हणते आहेस तू ?"
"माझ्या बाबांना न सांगता माझ्या आईने माझ्यासाठी स्पोकन इंग्रजीचा क्लास लावला आहे. पूर्ण फीदेखील भरली आहे. आज क्लासचा पहिलाच दिवस होता. आता हे अपघाताचे कळले, तर बाबांना माझ्या क्लासचेही कळणार. मग माझे बाबा आईला रागावतील आणि माझा क्लास बंद पाडतील. म्हणून म्हणते, मला जाऊ द्या. माझ्या घरच्यांना कृपा  करून कळू देऊ नका. " ती तरुणी पुन्हा गयावया करू लागली.

तशा परिस्थितीत तिला एकटीलाच घरी जाऊ देणे मला योग्य वाटत नव्हते. मुका मार असला तरी आतल्या आत रक्तस्त्राव होऊ शकतो याची कल्पना मी पोलिसांना दिली. तिला एकटीला घरी पाठवले आणि नंतर नेमके तसे काही झालेच तर तिच्या जिवाला धोका आहे व तुमच्यावर बेजबाबदारपणाचा ठपकाही येऊ शकतो, असे पोलिसांना सांगून मी माझ्या क्लिनिकला निघून गेले .

स्वत:च्या हिमतीवर, अगदी नवऱ्याच्या इच्छेविरुद्ध मुलीला इंग्रजी शिकवून पुढे आणण्याच्या एका आईच्या जिद्दीचे मला कौतुक वाटले . पण त्या मुलीला एकटीला घरी न सोडण्याचा माझा सल्ला, तिच्या आईच्या जिद्दीच्या आणि  त्या मुलीच्या प्रगतीच्या आड, येणार की काय, ही बोच मनाला लागून राहिली.

उमा, तू लवकर बरी हो

उमा बॉम्बे हॉस्पिटलमध्ये दाखल झाली त्याला दहा दिवस उलटून गेले.  नेपाळच्या ट्रीप मध्ये, कुणा वेटरच्या चुकीमुळे उमा शेकोटीच्या ज्वालांमध्ये अचानक भाजली गेली. जवळजवळ ४२ टक्के बर्न्स आहेत असे कळतेय. ही बातमी समजल्यापासून मी बेचैन आहे. एकदा वाटले होते, लगेच उठावे आणि जावे मुंबईला. पण मी जाऊन तरी काय होणार? सध्या मलाच सर्दी खोकला आणि तापाने पछाडलेले आहे. माझ्या जाण्याने व भेटण्याने उमाला मदत होण्यापेक्षा जंतुसंसर्ग होण्याची शक्यताच जास्त आहे .  

मुंबईतच हार्ट सर्जन म्हणून कार्यरत असलेला आमचा वर्गमित्र डॉ अजय चौगुले, नुकताच तिला भेटायला जाऊन आला. त्याने उमाच्या बोलण्याचा एक छोटासा video काढून आम्हाला पाठवलाय.  उमा किती धीराची आहे म्हणून सांगू! त्या video मध्ये ती आम्हा वर्ग मित्र-मैत्रिणीना धीर देण्याचे काम करते आहे. तिच्या वेदना सहन करता करता बिचारी बोलते आहे, हे पाहून माझ्या मनाला फार यातना झाल्या. वैद्यकीय शास्त्र खूपच प्रगत झालेले आहे, तिला उत्तम उपचार मिळत आहेत, तरीही उमाची बातमी ऐकल्यापासून मन सैरभैर आहे .

 उमा, तू लवकर बरी हो बरं, आणि पुन्हा पूर्वीसारखी मनमोकळी हसत रहा !

मंगळवार, २६ नोव्हेंबर, २०१३

सोन्यासारखी सोनल

त्या दिवशी संध्याकाळी फोनवर माझी सेक्रेटरी यास्मिन रडत रडत म्हणाली, "मॅडम, आजही मुझे पता चला था कि सोनल कागली हॉस्पिटलमें दो दिन से भर्ती थी. अभी उधर फोन करा, तो बता रहे हैं कि थोडी देर पहलेही सोनल की डेथ  हो गयी". अचानक आलेल्या या बातमीने मीही क्षणभर अचंभित झाले. पण पुढच्या क्षणी स्वत:ला सावरून, यास्मिनला शाब्दिक धीर देऊन फोन ठेऊन दिला.

दहा वर्षांपूर्वी, मी व डॉक्टर जैन यांनी शेजारी शेजारी क्लिनिक्स चालू केली. या काळा, माझ्या क्लिनिकच्या पाच सात  सेक्रेटरी  काम सोडून गेल्या. पण  सोनल मात्र पहिल्या दिवसांपासून  डॉक्टर जैनांकडे टिकून होती. न चुकता वेळेवर येणारी, कितीही उशीर झाला तरी शेवटपर्यंत थांबणारी, सुस्वभावी, मितभाषी, गुणी मुलगी. डॉक्टर जैन यांच्या क्लिनिकमध्ये तिच्या असण्याची मला इतकी सवय झाली होती की आता यापुढे ती कधीही दिसणार नाही वा  भेटणार नाही हे मनाला पटवणे फार जड जाते आहे.

सुरुवातीला, एक-दोन शब्दांची अथवा निरोपांची देवाण-घेवाण होता होता पुढे माझ्या व तिच्या गप्पाही व्हायला लागल्या. माझ्या क्लिनिकला कुलूप असतानामाझ्याकडे एखादा पेशंट आला तर सोनल मला लगेच फोन करून कळवत असे. माझ्या सेक्रेटरीकडून तिच्याबद्दल थोडीफार माहिती कळायची. सतत आजारी असणारे वयोवृद्ध वडील, शरीराने अधू असलेला भाऊ आणि घरची गरीबी. मोठ्या बहिणींची लग्न झालेली पण हिच्या लग्नाचा योग काही जुळून येत नव्हता. क्लिनिक संपल्यावर जोराचा पाऊस असलातर माझ्या सेक्रेटरी मुलीबरोबर मी आवर्जून सोनललाही तिच्या घरापर्यंत गाडीतून सोडायचे. अगदी मोडकळीला आलेल्या वाड्यात दोन खोल्यांमध्ये तिचे कुटुंब भाड्याने रहायचे. ते पाहून मला नेहमी दु:ख होत असे. अशा परिस्थितीतही सोनल हसतमुखाने काम कसे करायची, हे एक न उलगडलेले कोडे होते. 

पाच सहा वर्षांपूर्वीची गोष्ट असेल. "सर्दी खोकला झाला आहे, काहीतरी औषध लिहून दया" असे सांगत सोनल माझ्याकडे आली. न तपासता नुसतेच औषध लिहून देणे योग्य न वाटल्याने स्टेथोस्कोप  तिच्या छातीला लावला आणि मी दचकलेच. तिच्या हृदयाच्या दोन झडपा बऱ्याच खराब आहेतहे मला कळले. मी जुजबी औषध लिहून तिला पाठवून दिले पण लगेच डॉक्टर जैनांना फोन करून माझे निदान सांगितले. डॉक्टर जैनांनी त्वरित तिच्या सर्व तपासण्या करून घेतल्या आणि त्या दुर्दैवी निदानावर शिक्कामोर्तब झाले. हृदयरोगतज्ञांच्या सल्ल्याने तिचे औषधोपचारही चालू झाले. पुढे तिच्या वडिलांचे निधन झाले. पण, स्वतःच्या दुर्धर आजाराला तोंड देत, सोनल पूर्वीसारखीच उत्साहात व हसतमुखाने काम करीत राहिली. त्यामुळे ती कधी आजारी वाटतच नसे. 

दोन वर्षांपूर्वी  हृदयरोग तज्ञ डॉक्टरांनी तिच्या हृदयावर शस्त्रक्रिया करून झडपा बदलण्याचा सल्ला दिला होता. ती शस्त्रक्रिया झाली असतीतर सोनल निश्चितच पुढे पंचवीस-तीस वर्षे तरी चांगले आयुष्य जगू शकली असती. शस्त्रक्रिया झाली नसती तरीही ती सहज दहा बारा वर्षे जगली असती. पण ती शस्त्रक्रिया काही कारणाने होऊ शकली नाही. अचानक दोन दिवस सोनल हॉस्पिटलमध्ये भर्ती होते काय आणि अचानक मृत्यू पावते काय, हे सगळं मी डॉक्टर असूनही मला पटवून घ्यायला अवघड जाते आहे. वैद्यकीय शास्त्र इतके पुढे गेलेले असतानाही आपण आपल्या जवळ वावरणाऱ्या व्यक्तीला वाचवू शकत नाही, हा सल आयुष्यभर मनांत राहणारच .

चार सहा दिवसापूर्वीच आमचे बोलणे झाले तेंव्हा सोनल अगदी खुषीत मला सांगत होती की तिच्या कुटुंबीयांनी एक नवीन flat घेतला होता आणि लवकरच ते सगळे तिथे राहायला जाणार होते. स्वत:च्या घरांत रहायला मिळण्याचे इतके छोटेसे सुखही बिचारीच्या नशिबात का नसावे? निदान तिच्या आत्म्याला तरी आता सुख-शांती लाभोहीच देवाजवळ प्रार्थना!
डॉक्टर स्वाती बापट