माझं 'काळं' पोर!

आमच्या घरी, आनंदला आणि आमच्या मुलांना कुत्री आवडतात. पण माझं 'श्वानप्रेम'(?) मात्र सर्वज्ञात आहे. 

माझ्या माहेरच्या घरी कधी कुत्रे पाळलेले नव्हते. माझ्या मोठ्या काकांकडे, मामाकडे आणि इतर नातेवाईकांकडे कुत्री असायची, पण त्यांच्याबद्दल मला कधीच आपुलकी निर्माण होऊ शकली नाही. आनंद सैन्यदलातील अधिकारी असल्यामुळे, आमच्या लग्नानंतर बरीच वर्षे मी कॅंटोन्मेंट भागांमध्ये राहिले. तिथे तर काय, घरोघरी मोठमोठाली कुत्री पाळायची पद्धतच होती. त्या कुत्र्यांचे अतोनात कोड-कौतुक व्हायचे. थंडीच्या दिवसात त्यांच्या 'आया' त्यांच्यासाठी लोकरीचे छानछान स्वेटर्स विणायच्या, टोपडी आणि बूट घालायच्या. पण अशा सजवलेल्या कुठल्याही कुत्र्याबद्दल  माझ्या मनात कधीच प्रेम उत्पन्न होऊ शकले नाही. मला कुत्री आवडत नाहीत आणि कधीही आवडू शकणार नाहीत याची खात्री असल्याने "आपण घरी कुत्रं पाळूया" असा  आग्रह आनंदने आणि मुलांनी कधीही धरला नाही. 

आमची मुले लहान होती तेंव्हाची, म्हणजे साधारण १९९७-९८ सालची  गोष्ट आहे. रोज दुपारी करून ठेवलेल्या, पोळीच्या डब्यातल्या पोळ्या कमी होत आहेत असा शोध मला रात्रीच्या जेवणाच्या वेळी लागायचा. मग मी पोळ्या मोजून ठेवायला लागले आणि एक-दोन पोळ्या निश्चित गायब होत आहेत याची मला खात्री पटली. दुपारी घरात बाहेरून कोणीही येत नसताना हे असे कसे होते आहे, या विचाराने मी बेचैन होते. एके दिवशी मला अचानक समजले की आमच्या अनिरुद्धला एका भटक्या कुत्रीच्या पिलाचा लळा लागला होता. दुपारच्या जेवणानंतर मी वामकुक्षी घ्यायला गेले, की मला कळू न देता, अनिरुद्ध हळूच पोळ्यांच्या डब्यातील एखादी-दुसरी पोळी पळवायचा आणि गुपचूप त्या पिल्लाला खायला द्यायचा. अशा रीतीने, कुत्रे पाळण्याची त्याची हौस अनिरुद्ध बाहेरच्या-बाहेर भागवून घेत होता. मग, 'कुत्रं-प्रेमामुळे' नव्हे तर केवळ पुत्रप्रेमामुळे मी त्याच्या या 'उद्योगाकडे' डोळेझाक करू लागले. ते पिल्लू त्यानेही कधी घरात आणले नाही. थोडक्यात काय, एकवेळ कुत्र्याचे शेपूट सरळ होऊ शकेल, पण या जन्मांत मला कधीही कुठल्याही कुत्र्याबद्दल प्रेम वाटणार नाही याबद्दल फक्त माझीच नव्हे, तर आनंदची आणि मुलांचीही खात्री पटलेली होती. परंतु, आयुष्यात काही गोष्टी आपल्या ध्यानीमनी नसताना बदलतात, हेच खरं.

माझ्या मुंबईच्या भाऊ-वहिनीच्या, म्हणजे गिरीश-प्राचीच्या घरांत गेली अनेक वर्षे पाळीव कुत्री आहेत. माझी भाचरंडे लहान असताना त्यांनी एक भुऱ्या रंगाचे लॅब्राडोर जातीचे पिल्लू आणले होते. त्याचे 'ब्रूनो' असे नामकरणही केले होते. पण अत्यंत अल्पशा आजाराने ब्रूनोचा अचानक मृत्यू झाला. मग त्यांनी पुन्हा एक 'खानदानी' लॅब्राडोर पिल्लू आणले. त्या काळ्या कुळकुळीत रंगाच्या पिलाचे नाव 'डॅझ' ठेवले. पण त्याच सुमारास, आधीच्या पिलाच्या विरहाने दुःखी झालेल्या माझ्या भाचीने रस्त्यावरून उचलून एक गावठी कुत्रीचे पिलू घरात आणले व तिचे नाव 'रोझ' ठेवले. अशा रीतीने त्यांच्या घरी डॅझ हा 'उच्चकुलीन' कुत्रा आणि 'खानदानाचा पत्ता नसलेली' रोझ, हे दोघेही अगदी गुण्यागोविंदाने नांदू लागले. श्वानप्रेमी लोकांच्या घरात जसे कुत्र्यांचे कौतुक होते, तसेच डॅझ-रोझचे कौतुक त्यांच्या घरात होत असे. डॅझ-रोझ घरात राहायला आल्यानंतर आम्ही असंख्य वेळा त्या घरी गेलो होतो. आनंदला आणि मुलांना डॅझ-रोझचा खूपच लळा होता. त्यांच्याशी खेळणे, त्यांचे लाड करणे, कधी त्यांना फिरायला नेणे, असे करून, श्वानप्रेमाची त्यांची भूक गिरीश-प्राचीच्या घरी गेल्यावर ते भागवून घ्यायचे. पण मी मात्र त्या कौतुक सोहळ्यात कधीच सामील होऊ शकले नव्हते. डॅझ-रोझला प्राची रोज सकाळी दूध आणि अंडी द्यायची. आम्ही त्यांच्याकडे राहायला गेलेलो असलो तरी माझ्या नेहमीच्या सवयीप्रमाणे, इतरांची साखरझोप सुरु असताना मी भल्या पहाटे उठायचे.  क्वचित, प्राचीची झोपमोड होण्यापूर्वी, डॅझ-रोझ यांना दूध आणि अंडे द्यायचे काम केवळ कर्तव्यभावनेने मी केलेही होते. पण ते देताना त्यात प्रेमाचा ओलावा अजिबात नव्हता.

पाच वर्षांपूर्वी गिरीशला, मोठा अपघात झाला व त्याच्या अनेक हाडांना क्रॅक फ्रॅक्चर्स झाली. आधी दोन आठवडे रुग्णालयात व पुढचे चार आठवडे घरी, असे सहा आठवडे तो अंथरुणाला खिळून होता. त्या काळांत प्राची त्याची शुश्रूषा करत होतीच. दीड  महिन्याच्या विश्रांतीनंतर गिरीश जवळ-जवळ बरा झाला. पण अचानकच त्याच्या पोटरीत रक्ताच्या गुठळ्या होऊन त्या फुफुसांत गेल्यामुळे तो अत्यवस्थ झाला. त्याला अतिदक्षता विभागात हलवावे लागले. आधीच प्राचीची खूप ओढाताण होत होती. त्यातून पुन्हा गिरीश अत्यवस्थ झाल्याने ती खूपच धास्तावली. तिला मदत व्हावी, आणि गिरीशच्या वैद्यकीय उपचारांमध्ये काही हयगय होऊ नये, या उद्देशाने, सलग दोन आठवडे, मी मुंबईला त्यांच्या घरी राहिले. माझ्या नेहमीच्या सवयीप्रमाणे मी पहाटे उठून, तयार होऊन गिरीशजवळ हॉस्पिटलमध्ये जायचे, ते रात्रीच परत यायचे.

पहिल्या एक दोन दिवसातच  प्राची मला म्हणाली,

"स्वातीताई, तुम्ही रोज पहाटे लवकर उठताच, तर तुम्ही आहात तोवर, तुम्ही डॅझ-रोझला दूध-अंडे द्याल का? मलाही पहाटे-पहाटे त्यासाठी उठावे लागणार नाही"

मी म्हणाले, "काहीच हरकत नाही. तू काळजी करू नकोस. मी निश्चित ते काम करेन"

अशा रीतीने, सलग दोन आठवडे, डॅझ-रोझला सकाळी दूध आणि अंडे देण्याचे कर्तव्य मी पार पाडले. एक दोन दिवसांतच, "आता ही बाई आपल्याला रोज सकाळी खायला घालणार आहे", याची कल्पना डॅझ-रोझला आली. "कोणी का देईना, अंडी खायला मिळाल्याशी कारण!" या विचाराने, ती कल्पना डॅझने स्वीकारली असावी. पण, रोझला मात्र ते फारसे आवडले नव्हते. पहाटे उठून, मी माझा चहा करायला ठेवला की, डॅझ शेपूट हलवत माझ्या भोवती घुटमळू लागायचा. मग मी हळूहळू त्याच्याशी आणि रोझशी बोलायलाही लागले. तशा त्या काही प्रेमाच्या गप्पा नव्हत्याच. कडक आवाजात, "मी तुम्हाला स्वैयंपाकघरात दूध आणि अंडी देणार नाहीये, तुम्ही बाल्कनीत जाऊन बसा बरं, खायला-प्यायला तिथेच मिळेल, इथे नाही... " असंच काही-बाही मी एखाद्या शिस्तप्रिय आईसारखी सांगायचे. "रोज तर आम्ही स्वयंपाकघरात बसूनच खातो-पितो, आता हे काय नवेच?" असा नाराजीचा भाव रोझच्या चेहऱ्यावर असायचा. पण डॅझ मात्र एक-दोन दिवसांतच आज्ञाधारकपणे बाल्कनीत जाऊन थांबू लागला. दूध दिल्यावर पटापट ते संपवून, "आता अंडी कधी देणार?" अशा प्रश्नार्थक मुद्रेने बघत माझ्याकडे यायला निघायचा. मग मी त्याला दटावयाचे. "डॅझ, बाल्कनीतच थांब. अंडी उकडून झाली आहेत, पण अजून गरम आहेत. माझा चहा झाला की सोलून देते". मग तोही, एखाद्या गुणी बाळासारखा, खाली मान घालून बाल्कनीत जाऊन बसायचा. त्या दोन आठवड्यात मला हळूहळू डॅझचा चांगलाच लळा लागला. मी त्याच्या छोट्या-छोट्या लकबी टिपायला लागले. कुत्र्यांशी गप्पा मारता येतात, हे आनंदचे मत पूर्वी मी नेहमीच खोडून काढायचे. पण आता माझे बोलणे डॅझला समजायला लागले होते आणि डॅझची देहबोली मला कळायला लागली होती. 

गिरीशची तब्येत सुधारल्यावर मी पुण्याला परतले. पण पुढेही कधी मुंबईला गेले की डॅझ माझ्या शिस्तीप्रमाणे वागून माझे मन जिंकून घ्यायचा. मी पहाटे उठले की तो लगेच बाल्कनीत जाऊन बसायचा आणि मी दूध-अंडी खायला कधी देतेय याची वाट बघायचा. दरवाज्यावरची घंटी वाजली की रोझ जोरजोरात भुंकत पाव्हण्यांच्या स्वागताला उभी असायची. दारावर अनोळखी माणूस दिसले की जोरजोरात भुंकून त्याला घाबरवून टाकायची पण डॅझ मात्र शांत असायचा. ओळखीचं माणूस बाहेरून आलं की मात्र ही दोघेही अंगावर उड्या मारून, छातीवर पाय ठेऊन लाड करून घ्यायची. कुत्री अंगाजवळ आलेली मला अजिबात आवडत नाहीत हे डॅझला माहिती झाले होते. तो फक्त भुंकून, किंवा शेपटी हलवून माझे स्वागत करायचा. खाण्याच्या बाबतीत डॅझ माझ्यासारखाच, म्हणजे 'हाय कॅल' पदार्थांचा अतिशय शौकीन होता. त्याला, लाडू, श्रीखंड, मिठाई, आईस्क्रीम अशा चांगल्या पौष्टिक गोष्टी आवडायच्या. मग मीही जेवताना माझ्या घासातला घास काढून त्याला द्यायला लागले. त्यामुळे डॅझचे आणि माझे नाते एखाद्या आई-मुलाच्या नात्याप्रमाणे फुलत गेले आणि शेवटपर्यंत टिकून राहिले. जवळजवळ चार वर्षांपूर्वी डॅझ सारखा आजारी पडू लागला आणि शेवटी २०१६ च्या सप्टेंबर महिन्यात गेलाच. मला त्यावेळी खूप वाईट वाटले.

डॅझ गेल्यानंतर मी हा लेख लिहिला होता. पण काही कारणाने तो पूर्ण केला गेला नाही. आज सकाळच्या माझ्या फेरफटक्यादरम्यान अगदी डॅझसारखाच दिसणारा कुत्रा मला दिसला. त्यामुळे, त्या माझ्या लाडक्या काळ्या पोराची मला खूप प्रकर्षाने आठवण झाली आणि घरी येऊन लगेच हा लेख पूर्ण केला.