महाकुंभयात्रा-३

आम्ही २४ फेब्रुवारीला पहाटे प्रयागराजला  पोहोचून २६ तारखेला रात्री मुंबईला परतणार होतो. आम्ही निघायच्या एक-दोन दिवस आधी बऱ्याच घडामोडी झाल्या. 

आनंदचा जवळचा मित्र, भारतीय नौदलातील सेवानिवृत्त कमांडर लोकेश नुकताच प्रयागराजहून परतला होता. आमच्या सुनेचे आई-वडील, नेहा आणि धनंजय, हेही जाऊन आले होते. प्रयागराजमधल्या गर्दीची आणि तेथे येऊ शकणाऱ्या संभाव्य अडचणीची व्यवस्थित कल्पना आम्हाला त्या सर्वांकडून मिळाली होती. प्राचीच्या भावाच्या ओळखीने, संगमाजवळच एका फ्लॅटमधे दोन दिवसांची निवासव्यवस्था झाल्याचेही आम्हाला समजले होते. विमानतळावर आम्हाला घ्यायला येणाऱ्या टॅक्सीचालकाचा फोननंबरही आमच्या हातात आला होता. दरम्यान, आनंदच्या दुसऱ्या एका मित्राने, म्हणजे लेफ्टनंट जनरल सुदर्शन हसबनीस याने बऱ्याच प्रयत्नांती,  नवीन कॅंटोन्मेंटमधे २५ फेब्रुवारीच्या रात्रीचे दोन खोल्यांचे  बुकिंगही आम्हाला मिळवून दिलेले होते. 

प्रयागराजला जाऊन आलेल्या प्रत्येकाने आम्हाला बजावून सांगितले होते की सर्वप्रथम संगमावर जाऊन स्नान  करून या आणि मगच इतरत्र कुठे जायचे तिथे जा. कारण, २६ फेब्रुवारीला महाशिवरात्र व शेवटचे अमृतस्नान असल्याने, संगमावर फार गर्दी होईल असा अंदाज होता. त्यामुळे शक्यतो २५ तारखेलाच आम्ही संगमापासून लांब असलेल्या नवीन कॅंटोन्मेंटमध्ये येऊन राहावे, म्हणजे संगम परिसरातील गर्दी व ट्राफिक जॅममध्ये अडकायचा प्रसंग येणार नाही, असेही सगळ्यांनी सुचवले होते. 

पहाटे चार वाजताच्या मुंबई-प्रयागराज फ्लाईटसाठी, घरून अंघोळी करून, रात्री २ वाजता आम्ही मुंबई विमानतळावर पोहोचलो. विमान पूर्ण भरलेले होते. विमानातले जवळपास सर्वच प्रवासी महाकुंभयात्रेला निघाले  होते, असे दिसले. बऱ्याच जणांनी अगदी ऐनवेळी तिकिटे काढलेली होती. काही जण त्याच दिवशी शेवटच्या विमानाने मुंबईला परतणार होते. तर काहीजण प्रयागराज, अयोध्या आणि वाराणसी करून परतणार होते. विमान प्रवाशांमधे आबालवृद्ध होते. कित्येकजण सहकुटुंब-सहपरिवार आलेले होते. अनेकांनी भगवी वस्त्रे परिधान केलेली होती. विमान आकाशात झेपावण्याच्या आधी, 'हरहर महादेव-हरहर गंगे' अशी घोषणा झाली. विमानात आम्हाला दिलेल्या जेवणांत सगळे उपासाचे पदार्थ होते. या सर्वच गोष्टींमुळे वातावरण संपूर्णपणे भक्तिमय झाले होते. 

पहाटे सहा वाजता प्रयागराजला पोहोचताच आम्ही टॅक्सीने तडक सरस्वतीघाटाकडे निघालो. विमानतळाबाहेरच्या रस्त्याचे सुशोभीकरण करण्यात आले होते. रस्त्याच्या दुतर्फा मोठमोठे खांब उभारलेले होते आणि त्या खांबांवर कुंभ ठेवलेले होते. खांबांवर व कुंभांवर विद्द्युत दिव्यांनी रोषणाई केलेली होती. ठिकठिकाणी कुंभमेळ्याबाबत माहितीचे फलक लावलेले  होते. हमरस्ता सोडून आम्ही गावात शिरलो. वाटेत लागलेल्या एका वस्तीकडे बोट दाखवत आमचा चालक उद्गारला, "ये चकिया और करेली इलाका है. कुख्यात गुंडा और दबंग राजकीय नेता अतीक अहमद का इलाका! वोही अतीक अहमद जिसकी कुछ महिने पहले हत्त्या हो गयी." 

त्या चालकाचे शब्द ऐकताच, माझे मन ३० वर्षे मागे गेले. त्या काळी प्रयागराजमधे, म्हणजेच त्यावेळच्या अलाहाबादमधे पुष्कळ प्रमाणात गुंडाराज होते. त्यावेळी अतीक अहमद हा एक युवा नेता होता आणि जिकडे तिकडे त्याचे नाव ऐकू येत होते. कित्येक सायकल रिक्षांच्या मागे त्याचा फोटो आणि "अतीक अहमद (चकिया)" असे लिहिलेले पाहिल्याचे मला ठळकपणे आठवले. पण त्याकाळीही त्याचा जबरदस्त दरारा असल्याचे आम्ही ऐकून होतो. "योगीजींने सब गुंडा लोगोंको काबू में रखा है. उत्तर प्रदेश अब बहुत बदल गया है." आमच्या चालकाचे ते शब्द ऐकून मला खूप बरे वाटले.

जसजसे आम्ही घाटाजवळ पोहोचू लागलो तसतशी गर्दी वाढू लागली. आमच्या चालकाने गल्ल्या-बोळातून मार्ग काढत आम्हाला गंगेच्या तीरावरच्या सरस्वती घाटाच्या दिशेने नेले. पण तिकडे जाण्याचा रस्ता पोलिसांनी बंद केलेला होता. आनंदने त्याचे सैनिकी ओळखपत्र दाखवल्यामुळे आम्हाला पुढे घाटापर्यंत जाता आले. घाटाजवळच असलेल्या किल्ल्याच्या आत आर्मीचा Ordnance Depot आहे. आर्मीच्याच ताब्यात असलेल्या किल्ल्यामध्ये आम्हाला सहजी आतपर्यंत जाता आल्याने, आम्ही आमची टॅक्सी किल्ल्याच्या आतच ठेवली. तिथेच आर्मीचा एक रजिस्ट्रेशन काउंटर होता. किल्ल्यामध्ये हिंडण्यासाठीच्या परवानगीचे पासेस आनंदने तिथून घेतले. त्यानंतर आम्ही जेमतेम तीनशे मीटर दूर असलेल्या सरस्वती घाटाकडे चालत गेलो. 

सरस्वती घाटावरून संगमापर्यंत जाण्यासाठी आर्मीनेच काही खाजगी बोटींची व्यवस्था केलेली होती. तिथे एक भली मोठी रांग लागलेली होती. पण सगळे भक्तगण अगदी शांतपणे रांगेमधे उभे होते. थोड्याच वेळात आम्ही बोटीमधे चढलो, सर्वांनी लाईफजॅकेट घातली आणि आमची बोट संगमाकडे निघाली. नदीकाठावरचे वातावरण  खूपच प्रसन्न होते. नदीचे संपूर्ण पात्र वेगवेगळ्या आकाराच्या आणि प्रकारच्या नावांनी भरून गेले होते. आमची बोट संगमाकडे जात असताना, समोरच्या तीरावरच्या अरेल घाटावर लोटलेला अफाट जनसागर आम्हाला दिसत होता. अनेक भाविक त्या घाटावर गंगास्नानाचा आनंद घेताना दिसत होते. थोड्याच वेळात, आम्हाला संगमाचे अद्भुत दृश्य दिसू लागले. एकमेकांना भेटणारे ते दोन प्रवाह - एकीकडून संथपणे वाहत येणारी काळसर यमुना, आणि तिला आपल्यात सामावून घेण्यासाठी आसुसलेली, खळाळत येणारी, भुरकट रंगाची गंगा!

संगमाच्या जवळ आम्हाला सोडून आमचा नावाडी इतर प्रवाशांना आणायला निघून गेला. संगमाजवळच्या काठावर कपडे बदलण्यासाठी चांगले आडोसे आर्मीतर्फे तयार करून ठेवलेले होते. प्राची व अंजली गंगास्नान करण्यासाठी सज्ज होत्याच. स्नानानंतर बदलण्यासाठी त्यांनी कपडे सोबत आणलेले होते. पण आश्चर्य म्हणजे, आनंददेखील  चक्क गंगास्नान करायला अंगावरचे कपडे काढून, swimming trunk घालून तयार झाला!

गंगेच्या खळाळत वाहत्या पात्रात ते तिघेही पुढे-पुढे जायला लागले. आम्हा तिघींच्या पर्सेस आणि चौघांचेही फोन सांभाळत मीही त्यांच्या मागे-मागे जाऊ लागले. गंगेच्या पाण्याला भलताच जोर असल्याने पायाखालची वाळू सरकत होती. संगमापर्यंत पोहोचेस्तोवर आम्हाला सकाळचे नऊ वाजले होते, सूर्य वर आलेला असला तरी पाणी चांगले थंडगार होते. अंजली व प्राचीने बरेच खोल पाण्यात शिरून  डुबक्या मारल्या. आनंदही मस्तपैकी गंगास्नान  करत होता. मी मात्र फक्त त्या तिघांचे  फोटो आणि व्हिडीओ काढत होते. प्राची आणि अंजली सचैल स्नान करून बाहेर आल्या. "स्वातीताई, निदान फोटो काढून घेण्यासाठी तरी गंगेच्या पात्रामधे जरा आतपर्यंत जा" असा आग्रह प्राचीने धरला. त्यामुळे शेवटी मी आनंदचा हात धरून गंगेच्या पात्रामधे आतपर्यंत गेले. गंगेचे स्वच्छ, वाहते पाणी आणि आजूबाजूचे प्रसन्न वातावरण बघून मलाही उर्मी आली आणि मी चांगल्या दोन-तीन डुबक्या मारल्या. मी गंगेमध्ये डुबक्या मारत असतानाचा व्हिडीओ प्राचीने काढला होता. आम्ही पाण्यातून बाहेर आल्याआल्या, "अखेर गंगेत घोडी न्हाली" अशी कॅप्शन लिहून आनंदने तातडीने  तो व्हिडीओ, माझ्या नकळत, आमच्या मुलांना पाठवून दिला! 

गंगाकिनारी अनेक सुंदर गोष्टी बघायला मिळाल्या. पण त्याबाबत आता पुढील लेखामध्ये लिहीन. 

                                                                                                                                                       (क्रमशः)